Bron: Binnenlands Bestuur
De gemeente Amersfoort kan door de Vahstal-zaak wel degelijk flink moeten interen op de reserves en om die aan te vullen weer moeten ‘sparen’ oftewel bezuinigen. En dat kan weer gevolgen hebben voor de keuzes voor de toekomst van de stad. Dat hield accountant Rein-Aart van Vugt van Deloitte de raadsleden voor tijdens een rondetafelgesprek over de financiële gevolgen van de Vahstal-zaak.
Eindbeslissing
In het conflict tussen projectontwikkelaar Vahstal en de gemeente is een bindend adviesprocedure gevolgd, waarin op 31 december 2020 een eindbeslissing is gevallen. De gemeente Amersfoort heeft Vahstal benadeeld en is aansprakelijk voor de gevolgen. De schadevergoeding gaat de gemeente vele miljoenen euro’s kosten. Nadat het college de gemeenteraad eerst summier had geïnformeerd over de eindbeslissing kwam het op verzoek van de Burger Partij Amersfoort (BPA) later met de gehele eindbeslissing op de proppen plus een lading tussenbeslissingen en een proces-verbaal van een mondelinge zitting. Intussen had Vahstal de raad al laten weten dat hij vindt dat het college ‘een rookgordijn optrekt om de financiële catastrofe, veroorzaakt door zijn handelen, uit zicht te houden’.
Regie
Het college wilde eigenlijk nog even de tijd nemen om de eindbeslissing te bestuderen en de raad te informeren in een sessie over de juridische positie en een (besloten) sessie over de strategie van het college. In een poging de regie naar de gemeenteraad toe te trekken en de zaak snel vlot te trekken had de BPA, naast het stellen van vele schriftelijke vragen, de kwestie inmiddels ook met een motie voor 26 januari op de raadsagenda gezet. Het college verzocht de raad om de motie aan te houden, aangezien ‘het niet in het belang is van de gemeente, waaronder ook wordt verstaan de financiële positie van de gemeente, om nu al richtinggevende uitspraken te doen en daarmee de juridische positie en handelingsruimte van de gemeente mogelijk te benadelen’.
Zorgen bij raadsleden
De BPA trok de motie in toen bleek dat er op 2 februari een rondetafelgesprek kwam met het college over de zaak, waarbij ook de accountant van Deloitte bij zou zitten. Dat verzoek kwam niet alleen van de BPA, ook andere (oppositie)partijen waren gealarmeerd door de berichten over de mogelijke gevolgen voor de stad van het moeten betalen van een erg hoge schadevergoeding aan Vahstal. De fracties van SP, Amersfoort2014, DENK, Lijst Molenkamp en BPA wilden daarom met het college in gesprek over (de gevolgen van) deze eindbeslissing. De fracties wilden weten hoe het zover heeft kunnen komen, wat de risico’s zijn voor de gemeente en de Amersfoorters en hoe het college gaat zorgen dat de inwoners van Amersfoort niet voor deze zaak opdraaien. Het college wilde de raad graag, tijdens deze ronde, informeren over de juridische positie van de gemeente, maar schreef ook pas half februari goed zich te hebben op de vervolgstappen en de mogelijke gevolgen daarvan.
Financiële gevolgen
Accountant Van Vugt van Deloitte, die via het college ook een reeks vragen van de BPA ontvangen had, zou de aanwezige raadsleden alvast kunnen informeren over wat de eindbeslissing betekent voor de jaarrekening 2020 en de financiële situatie van de gemeente. Bij een juridisch geschil of claim is er een risico op verliezen en verplichtingen. Twee cruciale vragen spelen dan een rol: is de kans hoog dat het geschil of de claim tot een verlies of verplichting gaat leiden? En is het bedrag van de schade goed te kwantificeren? Dat laatste is lastig te zeggen, aldus Van Vugt, want beide partijen geven een voor zichzelf gunstige schatting. ‘Je zou er dan tussenin kunnen gaan zitten, maar dat mag niet.’ Het bedrag is alleen te kwantificeren met documenten en analyses. Bij een goede schatting kan het als voorziening in de jaarrekening. Is die schatting niet mogelijk, dan wordt het onderdeel van het risicoprofiel en het weerstandsvermogen (algemene reserve) van de gemeente.
Vanaf 2017 zaak in vizier
De afgelopen jaren bleef veel geheim, maar is er wel uitgebreid over de risico’s gesproken, aldus Van Vugt. Er zijn stappen doorlopen, waaruit bleek dat het kwantificeren van de schade niet aan de eisen voldeed. ‘Daarom viel het onder het risicoprofiel en weerstandsvermogen. Maar eind 2015 kwam de Vahstal-zaak wel in het vizier van de jaarrekening, omdat de zaak toen begon te lopen. Eind 2017 was er een tussenuitspraak die aanleiding gaf om een nadere analyse te maken van het risicoprofiel: die werd hoger. Vanaf 2018 kwam het dus terecht in de jaarrekening 2018. Na het bindend advies van eind 2020 is het proces opnieuw doorlopen. ‘De waarschijnlijkheid is zeker veranderd. Als het bedrag straks objectief is te kwantificeren en uit te rekenen, wordt de last opgenomen in de jaarrekening 2020.’
Risicopot flink opgelopen
Daarna volgde een analyse van de financiële positie van de gemeente Amersfoort. Daaruit bleek dat het bedrag dat de gemeente apart heeft gezet voor risico’s tussen 2014 en 2019 is opgelopen van 40 miljoen naar 88 miljoen euro en specifiek voor claims liep het bedrag in die periode op van 21 naar 40 miljoen euro. Als er een claim komt, dan komt deze ten laste van de 88 miljoen, want het is een incidentele last, legde Van Vugt uit. ‘Het heeft dan alleen invloed op de reservepositie en niet op de begroting voor 2021.’ Maar als het bedrag ten laste van die 88 miljoen zo hoog is dat de omvang die beschikbaar is voor risico’s te laag wordt voor andere toekomstige risico’s, dan kan de situatie zich voordoen dat de gemeente Amersfoort, in opdracht van de provincie, moet ‘sparen en aanvullen’.
Zaak kan doelen van de stad raken
‘Meestal is er vier jaar de tijd om op gewenst niveau te komen, dus vanaf de begroting 2022 zou er dan ruimte moeten worden gemaakt om te besparen. Dat raakt uw begroting en dat ‘sparen’ komt er dan als een opgave bij in het maken van keuzes voor de begrotingen van 2022 en verder’, aldus Van Vugt. Volgens de begroting van 2020 lopen de reserves al terug naar 65 miljoen. ‘We moeten kijken of dat inderdaad zo is in de jaarrekening van 2020.’ Van Vugt geeft mee dat als de gemeente moet sparen in de begroting 2022, dat dan wordt meegenomen in alle keuzes voor de stad. Dat kan ook hogere belastingen betekenen en kan de doelen van de stad dus raken.’
Verrassing
Verantwoordelijk wethouder Hans Buijtelaar (VVD) merkte op dat deze ronde ‘vroeg getimed’ is, maar heeft begrip voor de zorgen van de raadsleden. Hij zegt dat de eindbeslissing een verrassing was voor het college. ‘Nu kijken we naar wenselijke vervolgstappen, maar daar is nog niet over besloten.’ Hij wijst erop dat er drie juridische trajecten lopen. Voor het bindend advies in andere procedures uit 2012 en 2019 heeft Vahstal om vernietiging gevraagd. Het derde bindend advies is in 2015 gestart en daar is nu een eindbeslissing gevallen, maar ook daar moeten we onzekerheid wegen. Is het oordeel van de arbiters wel rechtvaardig? Vahstal had recht op 250 woningen, vonden wij, en daarom zijn we ook verbaasd over de uitspraak. Vahstal wilde 475 woningen, en volgens hem is geen enkele correct aangeboden.’
‘Niet toegeven aan tijdsdruk’
Er zijn volgens Buijtelaar nu drie mogelijkheden: vernietiging van een tussen- of eindbeslissing, schikken of een schadestaatprocedure. ‘Die kunnen ook parallel lopen en invloed op elkaar hebben. De afweging moeten we nog maken, maar zomaar toegeven zou geen recht doen aan de belangen van de gemeente en de inwoners.’ Buijtelaar wil de raad binnenkort laten bijpraten door juristen. ‘Het belang van de gemeente is niet de ruimte van de gemeente te beperken. Het is niet in ons belang dit geschil onder tijdsdruk te zetten of eerder toe te geven.’
Verschillende interpretaties
BPA-fractievoorzitter Hans van Wegen zegt geen behoefte te hebben om met juristen te praten. ‘Ik wil dan ook die van de tegenpartij erbij. Wij praten liever met het college. Als de wethouder de 140 pagina’s van de bindend adviseurs goed naleest, dan ziet hij dat de aanbiedingen onjuist zijn gedaan door de gemeente. De wethouder zit al tien jaar op dit dossier. Ik vind het storend dat we onjuist zijn geïnformeerd.’ Buijtelaar antwoordt dat 391 woningen zijn aangeboden. ‘Ik heb niet gezegd dat die correct zijn aangeboden.’ Volgens hem kunnen de uitspraken in de procedures van 2012 en 2019 die Vahstal wil vernietigen van invloed zijn op het bindend advies 2015. Maar Van Wegen wijst erop dat Vahstal al akkoord is met de procedure van 2015 en de eindbeslissing van 31 december 2020. ‘Die parallel lopende procedure kunnen niet interfereren met deze procedure. Die zaken hebben niets met elkaar te maken. Laten we ze liever niet verknopen, want dat gaat de gemeente veel geld kosten.’ Buijtelaar repliceert dat daar ‘verschillend over wordt gedacht’.
Wettelijke rente
Dat geldt ook voor de wettelijke rente. Uit eerdere publicaties van journalist Miro Lucassen bleek dat elke dat dag de Vahstal-zaak langer duurt de gemeente 6000 euro kost. Maar Buijtelaar wijst erop dat de percentages uit jaren ’80 niet worden gehanteerd. ‘De rente staat historisch laag, we moeten ons niet door die factor laten opjagen.’ Vandaag wijst Van Wegen er echter in een nieuwe reeks vragen op dat in zakelijke geschillen alleen de wettelijke rente telt. ‘En die is ongeveer 8 procent.’ De partij komt, afhankelijk van de verdeelsleutel tussen 244 luxe en niet-luxe vrijesectorwoningen, als indicatie voor de schadestaat tot een bandbreedte van 95 miljoen tot 190 miljoen euro. Of de wolk die boven Amersfoort hangt inderdaad zo donker is zal de komende tijd duidelijker moeten worden.